Açıklık Problemi

Bir pencereyi yan yüzeyde ya da üst yüzeyde açmanın ne farkı vardır? –Manzara. Birinin manzarası vardır ötekinin yoktur diye bu cevabı vermiyorum. Üst yüzeydeki pencerenin de gökyüzü manzarası olabilir pekâlâ. Peki, dışarıyı hiç göremediğim pencere? Dışarıdan bakıldığın da bir manzara öğesidir kuşkusuz. İçerdeki etkisi ise aldığı ışıkla beraber iç yüzeylerde oluşturduğu renktir.
“Pencere figürü içeriye mi yöneliktir? Dışarıya mı?” Sorusunun cevabına böyle ulaşabilirim diye umuyorum.
Pencerenin kendisi çevredeki yaşantı ile iç yaşantı arasında bi arakesittir. Pencerenin karşısında oturup pastoral bir resme bakmak pencerenin dışarıya yönelik bir figür olduğu yönünde sonuçlar doğurur. Peki pencereye yaklaştıkça gördüğümüz şeyler değişiyor ve çevredeki yaşantı hareketleniyorsa, hatta pencerenin kenarında kenarında oturup dışardaki yaşantıya dahil olduğumuz da pencere ne tarafa yöneliktir? Hatta dışardaki yaşantı için pencerenin kenarında oturanında bir manzara öğesi olduğunu düşünürsek?
Bu soruyu Peter Zumthor’un Vals Termal’i ile biraz daha açmaya çalışacağım. Açık havuzdaki 5 metre yüksekliğindeki teraslar ve terasta 3 tane şezlong. Şezlongların manzarası ise köy ve çalışan köylüler. Termalde banyo yapan insanların dışardaki yaşantıya dahil olma şansları nedir? Büyük bir çoğunluğunun turist olduğunu düşündüğümüzde bu ihtimal iyice azalıyor. Öyleyse bu büyük açıklık ne tarafa yöneliktir? Zumthor içeride zamanı yok etmek istediğini ifade ediyor. Peki daha sonra bu açıklıklarla dışardaki yaşantıya ait kesitler sunarak –ki o büyüklükteki bir terastan hangi ölçekte bir kesit sunuyor- içerdeyken tamamen farklı bir zamanda olduğumuzu mu vurguluyor? Termale girişin yalnızca otelin içinden olduğunu ve otele gelmek içinse biraz önce bahsettiğim açıklıktan baktığım manzaranın içinden geçtiğimi düşündüğümde, evet, bu açıklık içeriye yönelik bir açıklıktır diyebiliyorum. Ya da terastaki şezlongdan seyrettiğim çalışan insanların manzarasıyım.
Alvaro Siza’nın Porto Mimarlık Okulu için yaptığı ilk binada da bu durum söz konusu olabilir. Siza zaten binaya eski Portekiz avlulu evlerinden ulaştığını söylüyor. Ve avlunun çeperlerindeki atölyelerin hepsi birbirinin manzarasını oluşturuyor. Hatta uç kısmında karşılıklı yaşantılar öyle yaklaşıyor ki birbirine, karşınızdaki yaşantıya direk kendi bünyenizle dahil olabilme ihtimaliniz var. Bu durum kampüsün içindeki diğer binaların arasında da devam ediyor. Ve burada Zumthor’un terasındakinden farklılaşıyor. Porto Mimarlık Okulunda merdivenden inerken avluda top oynayan arkadaşlarınızı görürsünüz ve dilerseniz hemen dahil olabilirsiniz. Ya da ortaya atılmış masalardan birinde oturan arkadaşınızı görürsünüz ve merdivenden inip yanına oturabilirsiniz.
Zumthor’un terasındakine benzeyen fakat yinede farklı sonuçlar doğuran durum ise Siza’nın öğrenci atölyelerini nehre baktırması. Yine öğrencinin karşısındaki yaşantıya dahil olma şansı bellidir. Peki, nehrin karşısındaki için Siza’nın bıraktığı açıklıklar nasıl birer manzara öğesidir? Ölçekleri nedeni ile birer manzara öğesi olduğu söylemek güç. Fakat binaların kendi içinde de Siza’nın yüzeylerde bıraktığı açıklıklar gibi davrandığını söyleyebiliriz.
Dışarıyı göremediğim pencereden bahsetmiştim. İçeriye aldığı ışık ve yüzeylerde oluşturduğu renkten… Siza’nın sergi salonundaki açıklığı ışığı içeri hacimsel olarak almasını sağlamış ve neredeyse gölge oluşturmuyor. Yani yüzeylerde renk oluşturmuyor. Peki, bu pencerenin, açıklığın manzarası nedir? Yalnızca başımın üzerinde oluşturduğu kendi açıklığı kadar olan renk mi?
Aynı soru atölye binalarındaki önüne güneşlik yüzeyi gelen yatay pencereler içinde sorulabilir. Bu açıklıkların binaların biraraya gelmesiyle ürettiği binaların içindeki içten başka bi iç yaşantıya ait olduğu gözüküyor.
Zumthor’un her biri birbirinden farklı birimleri bir araya getirerek bir iç yaşantı oluşturduğunu söyleyebiliriz. Ki her bir birimin de kendi içinde bir yaşantı olduğunu. Öyleyse birimlerin üst döşemeleri arasında bıraktığı açıklıklar bu iç yaşantıya yönelik izler mi sunuyor?
Porto Mimarlık Okulunda farklı yaşantıların hep bir karşı karşıya gelme durumu olduğunu düşündüğümüzde pencere figürü dışarıya yönelik bir figürdür. Evet. Ama binalarında kendi içinde bir iç oluşturduğunu düşündüğümüzde Porto Mimarlık Okulunda ya da herhangi bir durumda. Evet. Pencere iç yaşantıya yönelik bir figürdür.